De Stemming van 18 november 2002
De verschuivingen zij de laatste weken groter dan voorheen.
In de afgelopen week zagen we een abrupte daling van Groen Links op 12 november.
Daarvan profiteerde per saldo de PvdA het meest.
De LPF is nog steeds wat aan het herstellen. Langzamerhand beginnen we de patronen
van september van deze partij weer te zien. 
Het CDA versterkt weer wat ten koste van de VVD. Samen blijven ze rond de 75 zetels schommelen.
De SP blijft met 13 zetels winst de grootste winnaar.
Bij de overige partijen valt op dat de ChristenUnie verder verzwakt.
Die zetels gaan volledig naar het CDA
Peiling politieke voorkeur 18 november 2002
  Verk.    
in zetels Tweede Kamer TK 2002 11/11 18/11
 CDA 43 44 47
 LPF 26 6 8
 VVD 24 31 28
PvdA 23 25 28
 Groen Links 10 10 7
 SP 9 22 22
 D66 7 6 5
 ChristenUnie 4 3 2
 SGP 2 2 2
LN 2 1 1
Totaal 150 150 150
       
Verloop van politieke voorkeur           
  Verk.          
in zetels Tweede Kamer TK 2002 2/9 30/9 21/10 11/11 18/11
 CDA 43 47 43 52 44 47
 LPF 26 12 11 3 6 8
 VVD 24 26 27 27 31 28
 PvdA 23 27 25 28 25 28
GrLinks 10 12 14 13 10 7
 SP 9 12 15 15 22 22
 D66 7 6 7 5 6 5
 ChristenUnie 4 5 5 4 3 2
 SGP 2 2 2 2 2 2
 LN 2 1 1 1 1 1
Totaal 150 150 150 150 150 150
Electorale potentie van de partijen
Allereerst een correctie ten opzichte van de vorige keren. Onterecht werd D66 hoog aangeschreven.
Die scores waren van de SP. Ook deze week scoort deze partij hoger ten aanzien van de potentie dan
de PvdA! Ongeveer 20% van de kiezers van CDA, LPF en VVD kunnen zich voorstellen SP te stemmen
terwijl PvdA door die groepen duidelijk minder wordt genoemd.
Deze tabel geeft juist weer hoeveel D66 aan het verzwakken is. Nu wordt deze partij nog maar door 17%
der Nederlanders genoemd als mogelijke partij van voorkeur. Ook nog duidelijk lager dan Groen Links.
Positie van het CDA blijft sterk en ook de VVD staat er goed voor.
Partijen die kans maken op een stem 18 november 2002    
    kiezer kiezer kiezer kiezer
in procenten van: Allen CDA* LPF VVD PvdA
 CDA 46% 88% 42% 41% 14%
 LPF 11% 6% 51% 6% 1%
 VVD 39% 38% 57% 88% 8%
 PvdA 30% 18% 8% 10% 94%
 GrLinks 22% 15% 5% 5% 36%
 D66 17% 11% 7% 13% 23%
 SP 33% 22% 18% 17% 54%
 ChristenUnie 5% 9% 1% 0% 1%
 SGP 2% 2% 0% 0% 0%
 LN 5% 2% 12% 3% 1%
*) kiezer CDA betekent CDA gestemd in mei 2002      
Gewenste regeringscombinatie
Omdat deze verkiezingen sterker dan ooit in het teken komen van de regering die er kan gaan
door de expliciete uitspraken van CDA+VVD is het belangrijk om het oordeel van de kiezers
te weten inzake hun regeringsvoorkeuren. Die zal naar mijn stellige overtuiging nog een
belangrijke rol kunnen spelen in de eindfase van de campagne.
Allereerst zijn een aantal regeringscombinaties voorgelegd in relatie tot de mogelijke verkiezingsuitslag.
Regeringsvoorkeuren per 18 november
    kiezer kiezer kiezer kiezer
  Allen CDA LPF VVD PvdA
Als CDA+VVD en CDA+PvdA meerderheid halen:      
CDA+VVD 47% 61% 61% 81% 4%
CDA+PvdA 24% 17% 6% 6% 63%
combinatie van 3 partijen 27% 19% 28% 12% 32%
Als geen combinatie van 2 partijen de meerderheid haalt      
 CDA+VVD+LPF 18% 13% 59% 21% 0%
 CDA+VVD+D66 16% 21% 11% 37% 3%
 CDA+VVD+ChristenUnie 9% 21% 2% 8% 1%
 CDA+PvdA+D66 5% 4% 1% 3% 10%
 CDA+PvdA+Groen Links 11% 10% 2% 1% 25%
 CDA+PvdA+SP 19% 12% 7% 6% 42%
 VVD+PvdA+D66 4% 0% 2% 6% 7%
 andere combinatie 18% 19% 9% 14% 13%
           
Ook hieruit blijkt duidelijk hoezeer de kiezers een CDA+VVD regering prefereren, al dan niet
met een derde partij. Bij de LPF kiezers is er ook een grote voorkeur voor die combiantie 
(al dan niet samen met het LPF).
Opmerkelijk is nog meer dat bij de PvdA aanhang (en trouwens bij anderen ook) de voorkeur
voor een combinatie van CDA+PvdA met SP is boven die met Groen Links.
Omdat het waarschijnlijk bij de verkiezingen expliciet om de vraag gaat of men de voorkeur
geeft aan een CDA+VVD combinatie boven die van CDA+PvdA, en het interessant is daarvan
het verloop te zien in de komende weken met een nieuwe lijsttrekker bij de PvdA is er nu
expliciet gevraag naar het oordeel over deze twee combinaties.
Hieronder staan de resultaten aangegeven.
Het feit dat CDA en VVD zo aansturen op een nieuwe regering samen levert slechts bij 
een (zeer) klein deel der aanhang van deze partijen van mei 2002 een netagief gevoel op.
Ook LPF'ers zijn positief over deze combinatie.
De reacties op een combinatie CDA+PvdA zijn duidelijk anders.
CDA'ers reageren gemengd, maar LPF-ers en VVD-ers negatief.
Onder die tabel nog een aantal overwegingen naar aanleiding van deze tabellen.
Reacties op CDA+VVD en CDA+PvdA regering per 18 november  
    kiezer kiezer kiezer kiezer
  Allen CDA LPF VVD PvdA
Reactie op een CDA+VVD regering na verkiezingen      
erg positief 19% 21% 22% 47% 1%
vrij positief 37% 55% 47% 39% 12%
vrij negatief 22% 12% 14% 8% 49%
zeer negatief 15% 3% 8% 1% 32%
Reactie op een CDA+PvdA regering na verkiezingen      
erg positief 8% 8% 2% 3% 21%
vrij positief 37% 36% 9% 16% 70%
vrij negatief 32% 40% 37% 49% 6%
zeer negatief 17% 10% 46% 29% 3%
             
Er zitten een aantal fascinerende aspecten in deze resultaten met betrekking tot de te houden
verkiezingscampagnes. Het is duidelijk dat meer dan anders de kiezer bij zijn stemkeuze zijn 
gewenste regering in het oog houdt. Of wellicht is het vooral "voor" of "tegen" een CDA+VVD 
regering. Daarbij gaan met name de LPF-kiezers een interessante rol spelen.     
Als zij weer in grote getalen LPF zouden gaan stemmen (en een aantal van 12 is mogelijk)
dan halen CDA+VVD vrijwel zeker geen meerderheid. Voor de LPF kiezer is daarmee de 
kans het grootst dat de LPF nog in de regering komt. Maar aan de andere kant is de kans
niet gering dat CDA en VVD duidelijk maken niet of bij voorkeur niet met de LPF weer in 
zee te gaan. Iets wat een groot deel der kiezers zal kunnen billijken.
Maar om echt te voorkomen dat CDA met PvdA een regering gaat vormen moeten de LPF-kiezers
dus CDA of VVD stemmen en niet LPF.
Het is de vraag welke afweging de LPF kiezer dan gaat maken?
En natuurlijk hoe duidelijk deze vraagstelling bij die kiezers terecht komt.
Ten slotte heeft Bos de potentie om in die laatste periode de "afkeer" tegen de PvdA in de
regering te doen verminderen. Maar dat zal -zeker bij de LPF-kiezers- geen gemakkelijke
klus zijn.
 
Vertrouwen in politiek en politici
Hoewel het vertrouwen in de politiek nog steeds laag is, zien we een trend van herstel.
Opmerkelijk is dat nu ook de LPF kiezers weer wat aan het stijgen zijn.
Vertrouwen in de politiek          
    kiezer kiezer kiezer kiezer
  Allen CDA LPF VVD PvdA
21/10 4.8 5.2 4.3 4.9 4.9
28/10 4.6 5.1 4.7 4.7 4.1
11/11 5.0 5.5 4.3 5.1 4.9
18/11 5.0 5.4 4.8 5.3 4.8
De afgelopen week was voor Rosenmoller op vele manieren een slechte week.
Zijn uitglijer rondom de aanval op de SP heeft zijn positie duidelijk doen 
verslechteren. Vanuit de electorale positie gezien was zijn aftreden dan ook terecht.
Opmerkelijk is het verder wegzakken van Zalm.
Vertrouwen in bepaalde politici      
  2/9/02 21/10/02 18/11/02
       
Balkenende 6.5 6.0 6.4
Verhaagen 5.9 5.1 5.1
Nawijn     3.8
Zalm 6.5 5.6 5.2
Bos   5.7 5.5
Rosenmoller 6.3 5.6 4.9
Marijnissen 6.8 6.3 6.2
De Graaf 6.1 5.3 5.2
           
Balkenende doet het goed onder de aanhangers van de meer conservatieve  
partijen. Hij doet het bij de VVD aanhang veel beter dan Zalm. Die zakt bij   
alle kiezers weg. Zelfs bij de VVD-aanhang doet hij het slechter.
De startpositie van Bos is redelijk te noemen. Hij scoort bij de CDA-aanhang
nu beter dan Zalm.
Marijnissen doet het nog steeds opmerkelijk goed aan de rechterkant.
De Graaf daarentegen doet het matig en lijkt voor een haast onmogelijke
taak te staan D66 naar winst te leiden.
    kiezer kiezer kiezer kiezer    
  Allen CDA LPF VVD PvdA
Balkenende            07/10 6.2 7.3 6.6 6.5 4.8
Balkenende            21/10 6.0 7.6 6.2 6.3 4.8
Balkenende            18/11 6.4 7.4 6.4 6.6 5.3
           
Zalm                      07/10 6.6 6.8 6.3 7.5 6.2
Zalm                      21/10 5.6 6.2 4.6 7.1 5.2
Zalm                      18/11 5.5 4.9 4.9 6.9 4.8
           
           
Bos                       21/10 5.7 5.6 4.5 5.6 7.4
Bos                       18/11 5.7 5.6 4.4 5.5 7.5
           
Nawijn                   07/10          
Nawijn                   21/10 3.9 4.1 5.5 4.2 2.7
Nawijn                   18/11 3.8 3.8 5.6 4.1 2.8
           
Rosenmoller           07/10 6.2 6.2 4.4 5.9 7.4
Rosenmoller           21/10 5.6 5.5 3.4 5.2 7.3
Rosenmoller           18/11 4.9 4.7 3.4 4.8 6.0
           
Marijnissen            07/10 6.8 6.6 6.0 6.3 7.3
Marijnissen            21/10 6.3 6.2 5.2 5.7 7.5
Marijnissen            18/11 6.2 6.0 5.0 6.1 6.9
           
De Graaf               07/10 5.9 5.8 4.7 5.8 6.7
De Graaf               21/10 5.3 5.2 3.9 5.2 6.3
De Graaf               18/11 5.2 4.8 4.1 5.2 6.1